महाराष्ट्रातील ३५ महत्वाची अभयारण्ये
Maharashtratil Abhayaranye-महाराष्ट्रातील अभयारण्ये
महाराष्ट्र हा विविध वनसंपत्ती आणि प्राणीसंपत्तीने(Maharashtratil Abhayaranye)संपन्न असा प्रदेश आहे.महाराष्ट्रामध्येअनेक प्राणी आणि पक्षी अभयारण्य संपुर्णपणे संरक्षित केली गेलेली आहे.या अभयारण्यात विविध प्रकारचे प्राणी आणि पक्षी मोठ्या प्रमाणात आढळतात.तेथे त्यांचे संपूर्णपणे संरक्षण केले जाते.महाराष्ट्रातील अभयारण्य या भागात विस्तृत अशी माहिती देण्यात आलेली आहे.
- Wild Sanctuaries-Maharashtratil Abhayaranye-प्राणी अभयारण्य
- Bird Sanctuaries-Maharashtratil Abhayaranye-पक्षी अभयारण्ये
Wild Sanctuaries-Maharashtratil Abhayaranye-प्राणी अभयारण्ये
| अभयारण्याचे नाव | जिल्हा | क्षेत्रफळ | वन्य प्राणी | वनसंपदा |
|---|---|---|---|---|
| ताम्हिणी | पुणे | 49.6 चौरस किलोमीटर | शेकरू,भेकर,सांबर,खवल्या मांजर,जावडी मांजर, वाघाटी,बिबट्या,साळींदर,रानडुक्करे ,वानर,अजगर,घोणस,धामण,घोरपड. | सदाहरित निमसदाहरित |
| भीमाशंकर | पुणे,आंबेगाव / खेड तालुका | 131चौरस किलोमीटर | महाराष्ट्राचा राज्यप्राणी शेकरू किंवा उडणारी खार, वाघ,बिबटे,रानडुक्कर,सोनेरी लांडगा,कोल्हा,काळविट,मुंगीखाऊ ,तरस,वानर,सांभर,भेकर,हरीण,पिसोरी हरीण, मोर,दयाळ,कोतवाल,तांबट,खार, गरुड,खाटीक,चंदूर,रानकोंबडी,धनेश,ससाना. | पानगळ व निम हरित सदाहरित |
| इसापूर | हिंगोली आणि यवतमाळ 2014 मध्ये निर्मिती. | 37.80 चौरस किलोमीटर | बिबट्या,अस्वल,हरीण,नीलगाय,रानडुक्कर, रानकुत्रे,तरस,मोर. | पानगळ व निम हरित सदाहरित |
| टिपेश्वर | यवतमाळ जिल्हा पांढरकवडा तालुका/1997 मध्ये निर्मिती | 3148.63 चौरस किलोमीटर | वाघ, चितळ,सांबर,काळवीट,कोल्हा,अस्वल,मोर,माकड, नीलगाय,जंगली माकड,मांजर,नाग,धामण,अजगर, फुलपाखरांच्या अनेक जाती, 160 जातीचे विविध पक्षी. | अंजन,आपटा,बहावा, बाभुळ,बेल,बीबा,बोर,चिंच, चंदन,धावडा,हिरडा,खैर,मोह, पळस,साग,सालई,सीताफळ, सुबाभूळ,तेंदू,तीवस,उंबर,वड |
| नागझिरा | भंडारा आणि गोंदिया 1970 मध्ये निर्मिती | 152.81चौरस किलोमीटर | वाघ,बिबटा,रानकुत्रा,लांडगा,अस्वल,रानगवा, रानडुक्कर,चौशिंगा,निलगाय,चितळ,माकड, मांजर,उडनारी खार,सर्प गरुड,मत्स्य गरुड, टक्का खोर, खाटीक,कोतवाल,हरियाल,हळद्या,नीलपक्षी | साग,बांबू,आवळा, धावडा,तिवस,सप्तपर्णी, गवताळ कुरणे |
| भामरागड | गडचिरोली 1977 मध्ये निर्मित | १०४.३८ चौरस किलोमीटर | रानडुक्कर,बिबट्या,ससे,भुंकणारे हरीण, मुंगूस,अस्वल,खार,उडणारी खार,नीलगाय, जंगली कोंबडी,मोर. | साग,बांबू,आवळा,धावडा,तिवस, |
| चपराळा | गडचिरोली आणि चार्मोशी तालुका | 1986 मध्ये या अभयारण्याची निर्मिती | बिबट्या,वाघ,अस्वल,रानमांजर,जंगली कुत्रे,चितळ, चौसिंगा,निलगाय,तरस,रानडुक्कर,हनुमान लंगूर,कोल्हे, नाग,धामण,घोरपड,सरडे,कबूतर,पांढऱ्या जातीचे कबूतर, पांढऱ्या जातीचे गिधाड,चिरक. | साग,अर्जुन,ऐन,हीवर,धावडा,तेंदू, मोह,चारोळी,आवळा,बेहडा,अंजन |
| मेळघाट | अमरावती चिखलदरा/धारणी तालुका | 1571.74 चौरस किलोमीटर | पट्टेदार वाघ,बिबळे,भेकर,रानडुकरे,वानरे,चितळ, नीलगायी,चौशिंगे,अस्वले,रानमांजर, कृष्णमृग,उडणाऱ्या खारी,तरस,कोल्हे,लांडगे, ससे,मोर,रानकोंबड्या,बगळा,बदके,सर्प गरुड, ससाना,घार,सुगरण,पारवा,बुलबुल, सुतार,मैना,घोणस,मन्यार, फुरसे,खड्या नाग,अजगर,धामण, शॅमेलियन सरडा,वीस प्रकारचे मासे | साग,शुष्क प्रवर्गातील मिश्र झाडे , |
| नरनाळा | अकोला | 12 चौरस किलोमीटर | सांबर,हरीण,काळवीट,मांजर,गरुड,मैना, घुबड,खंडया,वेडा राघू,सरडे,घोरपड,वाळवीचे वारूळ | हिरडा,लाजवंती,सफेद मुसली,कोरफड,अश्वगंधा,शतावरी, |
| अंबा बरवा | बुलढाणा संग्रामपुर तालुका | 127.110 चौरस किलोमीटर | वाघ,बिबट्या,अस्वल,नीलगाय,चितळ, भुंकणारे हरिन,लांडगा, 1997 साली अभयारण्याचा दर्जा देण्यातआला | साग,खैर,बाबुल,उंबर,अर्जुन,तेंदु,जांभूळ,वड, मेडसिंग. |
| यावल | जळगाव यावल,रावेर तालुका | 100.12 चौरस किलोमीटर | बिबट्या,कोल्हे,रान मांजर,कुत्रे,नीलगाय,उ त्तरी माकड,सांबर,तरस,वाघ,हरीण,भेकर. 1969 यावर्षी स्थापना. | लुईझियाना,प्रिस्तीसकारुण्य पुष्प,अमरी साग, एन,अंजन,हावडा,साळवी,हळद, खैर |
| कळसुबाई हरिश्चंद्र | अहमदनगर जिल्हा अकोले तालुका | 361.71 चौरस किलोमीटर | बिबट्या,वाघ,सांगली,रान मांजर,कोल्हा,तरस, भेकर,डुक्कर,मोर,मोठे वानर, माकड,शेकरू, सायाळ,नीलगाय,घोरपड,विविध प्रकारचे मासे,कासव. सन 1986 साली निर्मिती . | हिरडा,आंबा,बेहेडा, ऊंबर,कळंब,सादडा,अर्जुन,आवळा,सावर, जांभूळ,बेल,मोह,तांबट,पळस,पांगरा. |
| गौताळा औट्रम घाट | औरंगाबाद/कन्नड तालुका, जळगाव/चाळीसगाव तालुका. | 260 चौरस किलोमीटर 1986 यावर्षी स्थापना | कोल्हा,बिबट्या,लांडगे,चितळ,तरस,काळवीट, रानडुक्कर,सांबर गवे,भिकर,मोर,पोपट, उगम,सातभाई,दयाळ,बुलबुल,कोतवाल | बांबू,पळस,पिंपळ, शेवगा,कडुलिंब,चिंच. |
| येडसी रामलिंग घाट | उस्मानाबाद | 29.90 चौरस किलोमीटर | कोल्हा,लांडगा,तरस,खोकड,रान मांजर, काळवीट,ससे,रानडुक्कर,लाल तोंडाची माकडे,मोर | सालई,बहावा, बेल,आवळा,पळस, बिबा,खैर,मेडसिंग,बेहेडा,चंदन |
| काटेपूर्णा | अकोला /वाशिम | ७३.६९ चौरस किलोमीटर | काळे हरिण,लांडगा,बिबट्या,तरस, लहान डुक्कर, नीलगाय,ससा,जंगली मांजर, माकड,मोर,चौसिंगी, काळवीट. १९८८ साली निर्मिती | सालई,बहावा,बेल,आवळा,पळस,बिबा, खैर,मेडसिंग,बेहेडा,चंदन,मोह,ओला |
| पैनगंगा | यवतमाळ | 325 चौरस किलोमीटर, 1996 साली निर्मिती | वाघ,बिबटे,अस्वल,सांबर,खवले मांजर, कोल्हा,चिंकाळा,चितळ,तरस,नीलगाय, भेकड,मसण्या उद,हरीण,चौशिंगा | साग,अर्जुन,आवळा, ऐन,कदंब,मोहा,गुळवेल,चा.रोळी,तिवसा,चिंच, हमन वेल,धावडा,मोईन,देहेड,बेहडा,हलदू,सूर्या |
| ज्ञानगंगा | बुलढाणा | 205 चौरस किलोमीटर, १९९७ मध्ये निर्मिती | बिबट्या,वाघ,हरिन,काळवीट,रान मांजर, तरस,लांडगा, रान डुक्कर,चौशिंगा,माकड ,नीलगाय,कोल्हा,साप, मन्यार,धामण,घुबड, कबूतर,पोपट,कोंबडी,खंड्या,सुगरण, सुतार पक्षी,तीतर,टकाचोर | साग,हावडा, मोहा,आवळा,मोईन,बिजा,अंजन, सालही,बेहडा, बेल,शिवर,खैर,हिवर, पळस,लोखंडी, अमलतास,पिवळवेल, धामण वेल. |
| लोणार | बुलढाणा | १.८३ कि.मी व्यास, २००० साली निर्मिती | शेवाळ खानारे रोहित पक्षी, मोर,निळकंठ, घुबड,बगळे, पारवे,ससाना,करकोचा, चिंकारा,लांडगा,तडस, कोल्हा,घोरपड, मुंगूस,माकडे,साप,ससे. | |
| तानसा | ठाणे, पालघर शहापूर,खर्डी वैतरणा तालुका | ३०४.८१चौरस किलोमीटर/१९७० साली निर्मित | वाघ,बिबट्या,सांबर,चौशिंगा,टीपके वाली हरीण, रान डुक्कर,चितळ,काकर, माकड,तरस,कोल्हा,वटवाघुळ,अजगर, घोणस,फूरुसे,हळद्या,नवरंग,मुनिया, खाटीक,बुलबुल,टकचोर,करकोचा, पान कावळा,राखी बगळा,जांभळी पाणकोंबडी,लाजरी पाणकोंबडी,रंगीत करकोचा | कळंब,बांबू,खैर साग, नाईन,आंबा,पिंपळ,बहावा |
| फणसाड | रायगड जिल्हा मुरुड,रोहा तालुका | 369.79 चौरस किलोमीटर/१९८६ साली निर्मित | शेकरूखार,कोल्हा,तरस,पिसोरी,बिबट्या,भेकर, माकड,मुंगूस,रानमांजर,रानससा,वानर सांभर,साळींदर,घोणस,नाग,पूर्से,मन्यार, तस्कर, हरणटोळ,धनेश पक्षी,90 हून अधिक जातीची रंगीत फुलपाखरे | जनी,आईने,कांचन, किंजळ,कुडाळ, गेळा,जांभूळ,निलगिरी,सावर,गारंबीची वेल |
| राधानगरी | कोल्हापूर | 351.16 चौरस किलोमीटर/1958 साली निर्मित | रानगवा ,पट्टेरी वाघ,लहान हरीण, पिसोरी,बिबळ्या, गवा,सांबर, ढेकर,डुक्कर,रानकुत्रा,अस्वल,रान मांजर, उदमांजर,ससा,लंगूर,होले, दयाल,कोतवाल,पिंगळा,पोपट,काजवा | जांभूळ,अंजनी,हिरडा,बेहडा |
| सागरेश्वर | सांगली कडेगाव, वाळवा, पलूस तालुका | 10.87 चौरस किलोमीटर/1980 साली स्थापना | सांभर,काळवीट,भेर,तरस,लांडगे,कोल्हे, ससे,रान मांजर,मोर | |
| रेहकुरी | अहमदनगर/ कर्जत तालुका | 2.17 चौरस किलोमीटर/1980 साली स्थापना | काळवीट,हरण,चिंकारा,खोकड,लांडगा,मोर,शिक्रा | खैर,हिवर,सिसवी, बाबळी,चंदन,बोर,करवंदे,घायपात |
| कोयना | सातारा | 426 चौरस किलोमीटर/1985 मध्ये निर्मिती | हरीण,सांभर,भेकर,पिसोरी,माकड,वानर, तरस,कोल्हे,खोकड,उदमांजर,रान मांजर,ससे,अस्वल,बिबट्या,वाघ,शेकरू, नर्तक,धनेश,नाग,फुरसे,घोणस, मन्यार,साप,अजगर,धामण. | अंजनी,जांभूळ,हिरडा,आवळा, ऐन,आंबा,घुमा,काटक, ऊंबर,जांभा,शिकेकाई,गारंबी, करवंदे,रानमिरी,तोरण,घावटी, कढीलिंब,मुरुडशेंग |
| तुंगारेश्वर | नाशिक निफाड तालुका | 85 चौरस किलोमीटर/2003 मध्ये निर्मिती | बिबळ्या,रानडुक्कर,गरुड,ससा,माकड,मकाक लंगूर,पावश्या,सर्प गरुड,महाभृंगरा,श्यामा,जंगली पिंगळा,शुभम,पर्ण पक्षी हळद्या | साग,सिसव,आवळा,हिरडा,बेहडा. |
| सह्याद्री व्याघ्र | सांगली | 2010 मध्ये या अभयारण्याला व्याघ्र प्रकल्पाचा दर्जा | वाघ,गवा,चितळ,सांभर,हरीण,बिबट्या,रान डुक्कर,लंगूर. | साग,सिसव,आवळा,हिरडा,बेहडा. |
Bird Sanctuaries-पक्षी अभयारण्ये
| अभयारण्याचे नाव | जिल्हा | क्षेत्रफळ | वन्य प्राणी | वनसंपदा |
|---|---|---|---|---|
| नांदूर मधमेश्वर | नाशिक/निफाड तालुका | 100.12चौरस किलोमीटर | कोल्हा,मुंगूस,मांजर,बिबटे,लांडगे, चोवीस जातीचे मासे,पान कावळा, खंड्या,बगळे,जांभळी पाणकोंबडी,काळे कुदळे,चित्रबलाक | या जलाशयात जांभळी पाणकोंबडी मोठ्या प्रमाणावर आढळते.तिला नांदूर मधमेश्वरची राणी म्हटले जाते.या अभयारण्याला महाराष्ट्राचे भरतपूर म्हणून ओळखले जाते. |
| जायकवाडी | औरंगाबाद / अहमदनगर/ | 131चौरस किलोमीटर | रोहित,मत्स्य गरुड,रंगीत करकोचा,लाल सरी बदक,कपड्या बदक,कृष्ण क्रंच, तुतारी,तुतवार,पान लावा,बदक,माळ भिंगरी,पान कोंबड्या,बाहेरच्या देशातून अनेक पक्षी येथे येत असतात. | 1986 यावर्षी या अभयारण्याची स्थापना |
| नायगाव | बीड | 29.90 चौरस किलोमीटर/1994 साली नायगाव मयूर अभयारण्य स्थापन. | मोर,तरस,लांडगा,खोकड,कोल्हा,रान मांजर,काळवीट,ससे,100 पेक्षा जास्त पक्ष्यांच्या जाती | सुबाभूळ,लिंब,शिरसे,बोर,कुसळी,मारवेल यासारख्या गवताच्या जाती साग,सालई,बहावा,बेल,आवळा,पळस,बिबा,खैर, मेडसिंग,बेहेडा,चंदन |
| माळढोक पक्षी | सोलापूर/अहमदनगर /मोहोळ,माढा,करमाळा, कर्जत,श्रीगोंदा,नेवासे तालुका | 1229 चौरस किलोमीटर/ 1971 साली अभयारण्याचा दर्जा | माळढोक पक्षी,तांबट,सुगरण,खंड्या, पारवा,चंडोल, बुलबुल,करकोचा,मुनिया,मैना, मोर,कोल्हा,लांडगा,साळींदर,मुंगूस ,ससा,खोकड,चिंकारा . | आपटा,नीम,सिसव, मापटी,तारवाड,अमोनी,कांचारी,बाभूळ. |
| भीमाशंकर | पुणे /खेड तालुकाआंबेगाव तालुका | 131 चौरस किलोमीटर/ १९८५ साली स्थापना | शेकरू खारीचे निवासस्थान बिबट्या,वाघ,सांबर,साळींदर, भेकर,लांडगा,वानर, तरस,कोल्हा,हरिण,काळवीट,मोर, | आंबा,जांभूळ,अंजन,उंबर,शेंद्री,पिसा,साग,बांबू,मोह , हिरडा,करवंदे,आईन |
| कर्नाळा | रायगड /पनवेल तालुका | 12 चौरस किलोमीटर/ महाराष्ट्रातील पहिले पक्षी अभयारण्य | कोकीळ,फ्लाय कॅचर,भोरड्या,तांबट,पांढऱ्या पाठीची गिधाडे,दयाळ,शाही ससाणा,टिटवी,बगळे मलबार,हिसलीग थरष,दूर,मोर,गरुड घार,पोपट,सुतार पक्षी,कोतवाल | पांगरा, बहावा,तामण,जांभूळ,साग,आंबा,आईन डिंडा,वावडिंग,कारवि |
महाराष्ट्रातील नद्या आणि त्यांच्या उपनद्या यांची महत्वाची माहिती जाणून घेण्यासाठी येथे क्लिक करा.