महाराष्ट्र प्राथमिक शिष्यवृत्ती अभ्यासक्रम इ. 4 थी | संपूर्ण अभ्यासक्रम 2025-26

महाराष्ट्र प्राथमिक शिष्यवृत्ती अभ्यासक्रम इ. 4 थी परीक्षेच्या बाबतीत महाराष्ट्र शासनाने शैक्षणिक वर्ष 2025-26 पासून शिष्यवृत्ती परीक्षेच्या संरचनेत महत्त्वाचे बदल केले आहेत. आता  शिष्यवृत्ती परीक्षा इयत्ता ४ थी आणि शिष्यवृत्ती परीक्षा इयत्ता ७ वी या स्तरावर घेतली जाणार आहे. महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषद, पुणे यांनी या परीक्षांचा अधिकृत अभ्यासक्रम नुकताच जाहीर केला आहे.​

महाराष्ट्र प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा मुख्य माहिती

पूर्वी इयत्ता ५ वी आणि ८ वी साठी घेतली जाणारी शिष्यवृत्ती परीक्षा आता खालीलप्रमाणे बदलली आहे:​

• पूर्व उच्च प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा → प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा (इ. ४ थी स्तर)
• पूर्व माध्यमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा → उच्च प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा (इ. ७ वी स्तर)

परीक्षा वेळापत्रक 2025-26

शैक्षणिक वर्ष 2025-26 हे संक्रमण वर्ष असल्याने दोन वेगवेगळ्या परीक्षा होतील:​

• इयत्ता ५ वी आणि ८ वी (शेवटची परीक्षा): फेब्रुवारी 2026
• इयत्ता ४ थी आणि ७ वी (पहिली परीक्षा): एप्रिल किंवा मे 2026

2026-27 शैक्षणिक वर्षापासून नियमितपणे केवळ इयत्ता ४ थी आणि ७ वी साठी परीक्षा घेतली जाईल.​

महाराष्ट्र प्राथमिक शिष्यवृत्ती अभ्यासक्रम इयत्ता ४ थी परीक्षेचे स्वरूप

परीक्षेची रचना

इयत्ता ४ थी शिष्यवृत्ती परीक्षा दोन प्रश्नपत्रिकांमध्ये विभागली गेली आहे:​

प्रश्नपत्रिका क्रमांक – I:

• विभाग I: प्रथम भाषा (25 प्रश्न)
• विभाग II: गणित (50 प्रश्न)
• एकूण प्रश्न: 75
• एकूण गुण: 150 (प्रत्येक प्रश्नाला 2 गुण)
• कालावधी: 90 मिनिटे

प्रश्नपत्रिका क्रमांक – II:

• विभाग I: तृतीय भाषा/इंग्रजी (25 प्रश्न)
• विभाग II: बुद्धिमत्ता चाचणी (50 प्रश्न)
• एकूण प्रश्न: 75
• एकूण गुण: 150 (प्रत्येक प्रश्नाला 2 गुण)
• कालावधी: 90 मिनिटे

प्रश्नांचे स्वरूप

सर्व प्रश्न वस्तुनिष्ठ आणि बहुपर्यायी स्वरूपाचे असतील. प्रत्येक प्रश्नासाठी ४ पर्यायांपैकी एकच पर्याय अचूक असेल. परीक्षेत बहुसंच (A, B, C, D) प्रश्नसंच पुरविले जातील.​

प्रश्नांची काठिण्य पातळी

परीक्षेतील प्रश्नांचे वाटप खालीलप्रमाणे असेल:​

• कठीण स्वरूपाचे प्रश्न: 30%
• मध्यम स्वरूपाचे प्रश्न: 40%
• सोपे स्वरूपाचे प्रश्न: 30%

महाराष्ट्र प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा विस्तृत अभ्यासक्रम

१. प्रथम भाषा (मराठी/उर्दू/हिंदी इत्यादी)

महाराष्ट्र राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, पुणे यांनी तयार केलेल्या इयत्ता १ ली ते इयत्ता ४ थी च्या पाठ्यक्रमावर आधारित अभ्यासक्रम असेल.​

मुख्य घटक:

• आकलन (Comprehension): उतारा वाचून प्रश्नांची उत्तरे देणे, कविता वाचून प्रश्नांची उत्तरे देणे​
• शब्दसंपत्तीवरील प्रभुत्व (Vocabulary): एक वचन-अनेक वचन, समानार्थी शब्द, विरुद्धार्थी शब्द, घरदर्शक शब्द​
• कार्यात्मक व्याकरण (Functional Grammar): लिंग, वचन, सर्वनाम, नामशब्द, क्रियापद, विशेषण, विरामचिन्हे​
• भाषाविषयक सामान्य ज्ञान (Language-based General Knowledge): भाषेशी संबंधित महत्त्वाची माहिती​

२. गणित

मुख्य घटक:​

• संख्याज्ञान (Number Sense): १ ते १०० पर्यंत मोजणी, संख्या ओळख
• संख्यांवरील क्रिया (Operations): बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार (१ अंकी × १ अंकी), भागाकार (२ अंकी ÷ १ अंकी)
• अपूर्णांक (Fractions): मूलभूत अपूर्णांक समज
• मापन (Measurement): लांबी, वजन, वेळ, चलन/पैसे
• आकृतीबंध/भूमिती (Geometry): आकार ओळखणे (२D आणि ३D), रेषा, भूमितीय आकृत्या
• चित्रालेख (Pictograph/Data Handling): माहितीचे चित्रात्मक प्रतिनिधित्व
• नमुने (Patterns): क्रम ओळखणे

३. तृतीय भाषा – इंग्रजी

मुख्य घटक:​

• शब्दसंग्रह (Vocabulary): मूलभूत शब्दसंग्रह, समानार्थी-विरुद्धार्थी शब्द.
• विरामचिन्हे (Punctuation): विरामचिन्हांचा योग्य वापर.
• संख्या माहिती (Number Knowledge): संख्यांशी संबंधित शब्द.
• व्याकरण (Grammar): वाक्य रचना, नामशब्द, सर्वनाम, क्रियापद, विशेषण, articles, prepositions.
• चिकित्सक विचार (Critical Thinking): तार्किक विचार व समज.

४. बुद्धिमत्ता चाचणी (Intelligence Test)

मुख्य घटक:​

• आकलन (Comprehension): माहिती समजून घेणे.
• वर्गीकरण (Classification): गोष्टींचे गट तयार करणे.
• सहसंबंध/साधर्म्य (Analogy): संबंध शोधणे.
• क्रम ओळखणे (Sequencing): योग्य क्रम लावणे.
• गटाशी जुळणारे पद (Odd One Out): वेगळे ओळखणे.
• जलप्रतिबिंब (Water Reflection): पाण्यात दिसणारे प्रतिबिंब.
• आरशातील प्रतिमा (Mirror Image): आरशातील प्रतिमा ओळखणे.
• तर्कसंगती (Reasoning): तार्किक विचार.
• अनुमान (Inference): निष्कर्ष काढणे.
• कूटप्रश्न (Coded Questions): कोड सोडवणे.
• सांकेतिक भाषा (Symbolic Language): चिन्हांद्वारे माहिती.

महाराष्ट्र प्राथमिक शिष्यवृत्ती अभ्यासक्रम पात्रता निकष

1. विद्यार्थी महाराष्ट्राचा रहिवासी असावा.
2. विद्यार्थी शासनमान्य शासकीय/अनुदानित/विनाअनुदानित/कायम विनाअनुदानित/स्वयंअर्थसहाय्यित शाळेत इयत्ता ४ थी मध्ये शिकत असावा.
3. CBSE, ICSE आणि इतर मान्यताप्राप्त बोर्डाचे विद्यार्थी देखील विशिष्ट अटींनुसार पात्र आहेत.​
4. वयोमर्यादा: इयत्ता ४ थीसाठी परीक्षा वर्षाच्या १ जूनच्या दिवशी जास्तीत जास्त १० वर्षे (दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी १४ वर्षे)​

उत्तीर्णतेचे निकष

शिष्यवृत्तीस पात्रतेसाठी प्रत्येक पेपरमध्ये किमान ४०% गुण प्राप्त करणे आवश्यक राहील. प्रत्येक पेपरमध्ये ४०% पेक्षा कमी गुण प्राप्त करणारे विद्यार्थी शिष्यवृत्तीस अपात्र राहतील.​

परीक्षेचे माध्यम

शिष्यवृत्ती परीक्षा खालील माध्यमांमध्ये उपलब्ध असेल:​

• मराठी
• उर्दू
• हिंदी
• गुजराती
• इंग्रजी
• तेलुगु
• कन्नड

विशेष तरतूद: इयत्ता ४ थी च्या सेमी इंग्रजी माध्यमाच्या विद्यार्थ्यांकरिता गणित विषयाची इंग्रजी माध्यमातील प्रश्नपत्रिका उपलब्ध करून दिली जाईल.​

महाराष्ट्र प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा शिष्यवृत्तीची रक्कम व फायदे

वार्षिक शिष्यवृत्ती रक्कम​

• इयत्ता ४ थी शिष्यवृत्तीधारकांना: ₹५,००० प्रति वर्ष
• कालावधी: तीन वर्षे (सातत्यपूर्ण)

मंजूर शिष्यवृत्ती संच

इयत्ता ४ थी प्राथमिक स्तरावर राज्यभर १६,६९३ शिष्यवृत्ती संच मंजूर आहेत.​

शिष्यवृत्ती चालू राहण्याच्या अटी

शिष्यवृत्तीधारकाला तीन वर्षे सातत्याने शिष्यवृत्ती मिळण्यासाठी खालील अटींची पूर्तता करावी लागेल:​

• नियमित उपस्थिती
• चांगले वर्तन
• समाधानकारक प्रगती

परीक्षा शुल्क​

• सामान्य प्रवर्गातील विद्यार्थी: ₹२००
• अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती, भटक्या जमाती, विमुक्त जाती व दिव्यांग विद्यार्थी: ₹१२५
• शाळा वार्षिक नोंदणी शुल्क: ₹२०० (परीक्षा परिषदेला भरावे)​

महाराष्ट्र प्राथमिक शिष्यवृत्ती अभ्यासक्रम परीक्षेची तयारी कशी करावी?

अभ्यासाची योजना

1. पाठ्यपुस्तके: इयत्ता १ ली ते ४ थीची मराठी, गणित, इंग्रजी ही पाठ्यपुस्तके पूर्णपणे अभ्यासावीत.
2. सराव प्रश्नपत्रिका: मागील वर्षांच्या प्रश्नपत्रिका सोडवाव्यात.
3. बुद्धिमत्ता सराव: रोजच्या सरावाने बुद्धिमत्ता चाचणीची तयारी करावी.
4. वेळेचे व्यवस्थापन: ९० मिनिटांत ७५ प्रश्न सोडवण्याचा सराव करावा.

अभ्यासाचे स्त्रोत

• महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषदेचे अधिकृत संकेतस्थळ
• राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषदेची पाठ्यपुस्तके
• विविध प्रकाशकांच्या शिष्यवृत्ती सराव पुस्तका
• ऑनलाइन सराव प्रश्नपत्रिका

अर्ज प्रक्रिया

परीक्षेसाठी अर्ज ऑनलाइन पद्धतीने शाळेच्या मुख्याध्यापकांमार्फत महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषदेने ठरविलेल्या वेळापत्रकानुसार सादर करावेत. अर्ज भरण्याची तारीख साधारणतः जानेवारी 2026 मध्ये जाहीर होईल.​

महत्त्वाच्या सूचना

1. शाळांनी पूर्वतयारी करावी: शाळा माहिती प्रपत्र व विद्यार्थी आवेदनपत्र आधीच तयार ठेवावे.​
2. आधार क्रमांक अनिवार्य: विद्यार्थ्यांचा आधार क्रमांक व बँक खाते माहिती अचूक असावी.​
3. परीक्षा केंद्र: महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषदेने निश्चित केलेल्या केंद्रांवर परीक्षा घेतली जाईल.​
4. निकाल: जिल्हानिहाय मंजूर शिष्यवृत्तीच्या संचानुसार पात्र विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्तीस पात्र घोषित करण्यात येईल.​

महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषद, पुणे यांच्यामार्फत घेतली जाणारी इयत्ता ४ थी प्राथमिक शिष्यवृत्ती परीक्षा विद्यार्थ्यांना स्पर्धा परीक्षेचा अनुभव देण्यासाठी आणि आर्थिक मदत करण्यासाठी उपयुक्त ठरते. हा अभ्यासक्रम इयत्ता १ ली ते ४ थी या पाठ्यक्रमावर आधारित असल्याने नियमित अभ्यास करणारे विद्यार्थी चांगली कामगिरी करू शकतात.​

विद्यार्थ्यांनी नियमित सराव, वेळेचे योग्य व्यवस्थापन आणि सर्व विषयांवर समान भर देऊन या परीक्षेची तयारी करावी. मुख्याध्यापक, शिक्षक आणि पालकांनी विद्यार्थ्यांना योग्य मार्गदर्शन करावे जेणेकरून जास्तीत जास्त विद्यार्थी या शिष्यवृत्ती परीक्षेत यशस्वी होऊन शैक्षणिक प्रगती करू शकतील.

महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषदेचे अधिकृत संकेतस्थळ नियमितपणे तपासा आणि अद्ययावत माहितीसाठी शाळा प्रशासनाशी संपर्कात राहा.